Γιατί οι άνθρωποι συνεχίζουν να επινοούν θεούς για να λατρεύουν; Μελέτη επισημαίνει τον ρόλο μιας συγκεκριμένης περιοχής του εγκεφάλου

Του Δρα Gary Wenk, Psychology Today*

 

ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ

·         Τουλάχιστον 18.000 διαφορετικοί θεοί, θεές και διάφορα ζώα ή αντικείμενα έχουν λατρευτεί από τον άνθρωπο.

·         Η πνευματικότητα ή η θρησκευτικότητα, έχει χαρτογραφηθεί σε ένα εγκεφαλικό κύκλωμα που αφορά μια περιοχή του εγκεφάλου που ονομάζεται περιυδραγωγικό γκρίζο.

·         Αυτό το εγκεφαλικό κύκλωμα και η φαινομενική σημασία του περιυδραγωγικού γκρίζου, μπορεί να έχει εξελιχθεί για να ενθαρρύνει αλτρουιστικές συμπεριφορές και να μειώνει τον φόβο.

 

Οι ανθρωπολόγοι υπολογίζουν ότι τουλάχιστον 18.000 διαφορετικοί θεοί, θεές και διάφορα ζώα ή αντικείμενα έχουν λατρευτεί από τους ανθρώπους από τότε που πρωτοεμφανίστηκε το είδος μας. Σήμερα υπολογίζεται ότι περισσότερο από το 80 τοις εκατό του παγκόσμιου πληθυσμού θεωρεί τον εαυτό του θρήσκο ή πνευματικό με κάποια μορφή.

 

Τα νευρικά υποστρώματα της θρησκευτικότητας ή της πνευματικότητας βρίσκονται υπό διερεύνηση από τους νευροεπιστήμονες. Η εξέλιξη έχει σαφώς επιλέξει έναν εγκέφαλο που μπορεί να δεχτεί έναν λογικά παράλογο κόσμο υπερφυσικών αιτιών και όντων. Η πνευματικότητα πρέπει να προσφέρει κάτι απτό που ενισχύει την αναπαραγωγή και την επιβίωση. Διαφορετικά, η εξέλιξη θα έπρεπε να είχε επιλέξει ανάμεσα σε πεποιθήσεις και συμπεριφορές με κόστος, όπως η κατασκευή γιγαντιαίων πυραμίδων για να στεγαστούν οι νεκροί, η ανατίναξη του εαυτού μας για τις απολαύσεις του παραδείσου ή η θυσία των παιδιών μας ως ένδειξη αφοσίωσης στη θεότητα.

 

Οι θρησκευτικές πεποιθήσεις, η πνευματικότητα και η ανάγκη να λατρεύουμε μια θεότητα κάποιου είδους είναι αναμφίβολα ανθεκτικά χαρακτηριστικά. Μερικοί θεοί λατρεύονταν για πολύ μεγάλες περιόδους και στη συνέχεια εξαφανίστηκαν ουσιαστικά από τα ιστορικά αρχεία. Για παράδειγμα, ο θεός του ήλιου Ρα λατρεύτηκε από πολλούς διαφορετικούς πολιτισμούς για χιλιάδες χρόνια και στη συνέχεια εξαφανίστηκε εντελώς. Εάν ισχύει το ιστορικό προηγούμενο, πολλοί από τους θεούς που λατρεύονται σήμερα θα ξεχαστούν και θα αντικατασταθούν γρήγορα από άλλους.

 

Τα τελευταία χρόνια, νευροεπιστήμονες ανέπτυξαν έναν τομέα μελέτης που ονομάζεται νευροεπιστήμη της θρησκευτικότητας (νευροθεολογία) για να κατανοήσουν τη νευροβιολογία αυτής της συναρπαστικής πτυχής της ανθρώπινης συμπεριφοράς.

 

Τα νευρωνικά υποστρώματα της θρησκευτικής πίστης είναι ένα ενδιαφέρον, αν και επίμαχο θέμα. Οι νευροεπιστήμονες είναι συχνά αναγωγικοί, συνδέοντας τη θρησκευτικότητα με την καλωδίωση του εγκεφάλου. Άλλωστε, η τάση προς τη θρησκευτικότητα ή την πνευματικότητα και τα μοτίβα καλωδίωσης του εγκεφάλου που αποτελούν τη βάση συγκεκριμένων χαρακτηριστικών προσωπικότητας θεωρούνται κληρονομήσιμα.

 

Διαφέρει ο εγκέφαλος των θρήσκων ανθρώπων από εκείνο των άθεων ή των αγνωστικιστών;

 

Μελέτη χρησιμοποίησε μια συλλογή από πρόσφατα αναπτυγμένα μη επεμβατικά εργαλεία για να εξετάσει τον εγκέφαλο και να απαντήσει σε αυτήν την ερώτηση. Η μελέτη χρησιμοποίησε ηλεκτροεγκεφαλογραφία, δομική νευροαπεικόνιση (απεικόνιση μαγνητικού συντονισμού, μαγνητική τομογραφία) και λειτουργική νευροαπεικόνιση (τόσο fMRI όσο και τεχνολογία εκπομπής ποζιτρονίων) για τη μελέτη ατόμων που ασκούσαν ένα ευρύ φάσμα θρησκειών (π.χ. Χριστιανισμός, Βουδισμός, Ισλάμ). Έγιναν σάρωση και παρακολούθηση ενώ βρίσκονταν σε θρησκευτικές ή πνευματικές καταστάσεις ή συμπεριφορές (π.χ. απλή ανάπαυση, προσευχή κ.λπ.).

 

Η μελέτη είχε κάποια εγγενή προβλήματα λόγω της πρόκλησης της μέτρησης της θρησκευτικότητας. Η μοναδική δραστηριότητα σε πολλές περιοχές του εγκεφάλου συσχετίστηκε με μια θρησκευτική ή πνευματική κατάσταση, συμπεριλαμβανομένων περιοχών του μετωπιαίου φλοιού, του οπίσθιου τριχωτού φλοιού και του δικτύου προεπιλεγμένης λειτουργίας. Τα ευρήματα υποδηλώνουν ότι η εμπειρία του να είσαι σε μια θρησκευτική ή πνευματική κατάσταση έχει συγκεκριμένους νευροβιολογικούς συσχετισμούς και ότι αυτοί οι συσχετισμοί διαφέρουν από το να μη είσαι σε θρησκευτικές καταστάσεις.

 

Άλλη μελέτη προσπάθησε να χαρτογραφήσει την πνευματικότητα σε ένα συγκεκριμένο κύκλωμα του ανθρώπινου εγκεφάλου. Η μελέτη ανακάλυψε ότι η αυτοαναφερόμενη πνευματικότητα ή θρησκευτικότητα χαρτογραφείται σε ένα εγκεφαλικό κύκλωμα που επικεντρώνεται σε μια περιοχή του εγκεφάλου που ονομάζεται περιυδραγωγικό γκρίζο (periaqueductal grey). Αυτή είναι μια αρκετά συναρπαστική ανακάλυψη, δεδομένου ότι το συγκεκριμένο σημείο βρίσκεται στο εγκεφαλικό στέλεχος, όχι στον φλοιό, όπως θα μπορούσε να αναμένεται από άλλες μελέτες.

 

Το περιυδραγωγικό γκρι είναι μια αρχαία δομή που πιστεύεται ότι παίζει ρόλο στην απόκρισή μας στον φόβο, τον πόνο και την αλτρουιστική συμπεριφορά. Η βλάβη σε αυτό το κύκλωμα του εγκεφαλικού στελέχους προκαλεί αυταπάτες και το σύνδρομο εξωγήινων άκρων τέμνει επίσης αυτό το κύκλωμα. Αυτό το εγκεφαλικό κύκλωμα και η φαινομενική σημασία του περιυδραγωγικού γκρίζου, μπορεί να έχει εξελιχθεί για να ενθαρρύνει αλτρουιστικές συμπεριφορές και να μειώνει τον φόβο σε έναν απρόβλεπτο κόσμο.

 

Πηγές:

Michael A. Ferguson, Frederic L.W.V.J. Schaper, Alexander Cohen, Shan Siddiqi και άλλοι, «A neural circuit for spirituality and religiosity derived from patients with brain lesions», Biological Psychiatry, τόμος 91, τεύχος 4, σ. 380-388, 15 Φεβρουαρίου 2022, DOI: https://doi.org/10.1016/j.biopsych.2021.06.016, 29 Ιουνίου 2021.

 

James I. Rim, Jesse Caleb Ojeda, Connie Svob, Jürgen Kayser και άλλοι, “Current understanding of religion, spirituality and their neurobiological correlates”, Harvard Review of Psychiatry, τόμος 27, τεύχος 5, σ. 303-316, Σεπτ.-Οκτ. 2019, DOI: 10.1097/HRP.0000000000000232

 

Sharan Kaur Mehta, Christopher P. Scheitle και Elaine Howard Ecklund, “Can religiosity be explained by 'brain wiring'? An analysis of US adults' opinions”, Religions, τόμος 10, τεύχος 10, αρ. άρθρου 586, 10 Οκτωβρίου 2019, DOI: 10.3390/rel10100586

 

*Gary Wenk, “Why do humans keep inventing gods to worship? A recent study points to the role of a specific brain region”, Psychology Today, 6 Ιουλίου 2021 @ https://www.psychologytoday.com/us/blog/your-brain-food/202107/why-do-humans-keep-inventing-gods-worship